Григор Нарекаци — основоположник армянской литературы. У каждого народа есть поэт/писатель, которому по праву принадлежит имя родоначальника. Шекспир — величайший драматург, национальный поэт Англии. Пушкин — основоположник русской реалистической литературы и поэзии. Для Армении таким стал Григор Нарекаци, автор ‘’Книги скорбных песнопений’’. Он был не только поэт, но и философ, мыслитель, богослов.

Григор Нарекаци

Григо́р Нарекаци́ («Наре́кский») (арм. Գրիգոր Նարեկացի; около 950—1003) — армянский поэт, философ, монах, мистик и богослов, представитель раннеармянского Возрождения.

Родился в Васпуракане (Ванская область). Отец – известный ученый и церковный писатель Хосров Андзеваци.

Сведения о жизни Нарекаци чрезвычайно скудны. Известно, что в раннем возрасте его отдали на воспитание в монастырь Нарек, округ Рштуни. Наставником его стал настоятель монастыря, ученый монах, книжник Анания Нарекаци (приходившийся Григору дядей со стороны матери). Он был не только крупнейшим ученым своего времени, но и незаурядной личностью, человеком, чья мудрость и святость были широко известны. Общение с Ананией (он был также автором аскетических поучений) и благоприятная среда – монастыри являлись средоточием культурной и научной жизни – оказали мощное влияние на Григора, сформировали его внутренний мир.

После окончания обучения в монастыре Григор Нарекаци принял постриг. Он настолько преуспел в науках (знание Библии и религиозной литературы в целом, умение толковать священные тексты, познания в греческом языке), что был назначен наставником монахов, а затем признан «учителем», вардапетом (так по-древнеармянски называлось высшее ученое звание, даваемое представителям черного духовенства, признанным знатокам Священного писания и толкователям церковного предания).

Рекламаabout:blankПОЖАЛОВАТЬСЯ НА ЭТО ОБЪЯВЛЕНИЕ

Каких бы то ни было иных подробностей о внешней стороне жизни Нарекаци не сохранилось, одна из причин чему размеренная и достаточно однообразная монастырская жизнь. Однако сохранилось множество преданий, связанных с его именем, часть которых собрана в Житии Григора Нарекаци, содержащем в том числе и рассказы о сотворенных им чудесах. После смерти Нарекаци был канонизирован, погребен в том же Нарекском монастыре, недалеко от церкви св. девы Сандухт.

Нарекаци принадлежат таги (песни), гандзы (гимны во славу Бога и святых), мегеди (более 20).

Поэзия Нарекаци насыщена библейскими аллюзиями, пронизана размышлениями на темы, заимствованными из Священного писания, что характерно для средневековой поэзии. Для мироощущения поэта свойствен такой гуманистический настрой, что исследователи видят в его стихах новые для развития искусства тенденции, которые являются предвестниками западноевропейского Возрождения, наступившего только через пять сотен лет. Литературовед С.С.Аверинцев сравнил вардапета Григора со св. Франциском Ассизским.https://www.youtube.com/embed/vJXSrO7MOYE?enablejsapi=1&autoplay=0&cc_load_policy=0&cc_lang_pref&iv_load_policy=1&loop=0&modestbranding=0&rel=1&fs=1&playsinline=0&autohide=2&theme=dark&color=red&controls=1&version=3&showsearch=0&showinfo=1&hl=ru&wmode=transparent

Первым сочинением Нарекаци, снискавшим ему славу, стало написанное в 977 по просьбе Гургена Арцруни, государя Васпуракана, толкование библейской Песни песней.

Нарекаци принадлежат также сочинения История апаранского креста, Похвала святому кресту и Похвала святой Богородице, которые написаны около 989 по просьбе Степаноса, епископа Мокского, Похвала всему чину апостольскому и Похвала святому Иакову, епископу Низибинскому, полемическое Послание против секты тондракийцев (в сочувствии которой пытались уличить самого Нарекаци). Кроме того, в житии упоминаются 97 речей, написанных им, гимны, проповеди и поминовения святых мучеников.

Главный труд Нарекаци – созданная им в 1001–1003 лирико-мистическая поэма Книга скорбных песнопений. Она написана на грабаре, древнеармянском литературном языке, который применяется при богослужении и в настоящее время. В то же время язык поэмы отделен от современного читателя тысячелетием, сложен для понимания и сам смысл произведения, насыщенного эпитетами, метафорами и сравнениями. Трудность представляют также образный строй поэмы и ее синтаксис. Текст содержит множество библейских аллюзий, непрямых цитат, выражений, заимствованных из священных книг. Поэма не рифмована, и все же в некоторых фрагментах Нарекаци использовал и рифму. Поэма сыграла значительную роль в развитии армянского литературного языка и породила ряд толкований и подражаний.

Книга скорбных песнопений (также можно назвать ее книгой «песен-плачей» или же «песен-молитв»), состоит из 95 глав. Каждая из песен начинается характерным зачином: «Слово к Богу из глубин сердца».

В стихах отсутствует какое-либо биографический момент, чем достигается эффект единения с молящейся аудиторией, слияния индивидуального «я» с коллективным.

коллективным.https://www.youtube.com/embed/z9f7W9XPvPw?enablejsapi=1&autoplay=0&cc_load_policy=0&cc_lang_pref&iv_load_policy=1&loop=0&modestbranding=0&rel=1&fs=1&playsinline=0&autohide=2&theme=dark&color=red&controls=1&version=3&showsearch=0&showinfo=1&hl=ru&wmode=transparent

По выражению С.С.Аверинцева, как бы две многолюдных толпы, два хора возникают пред внутренним взором читателя, «одни стоят прямо и бодро, поднявшись после всех падений, и ликуют в твердой вере и уверенном знании о своем избранничестве, другие колеблются, шатаются, падают и не умеют подняться, поражены сомнением…». При этом Нарекаци не причисляет себя к какому-либо из них, он и с теми, и с другими, словно воссоединяя несоединимое.

Известно более 200 рукописных копий Книги скорбных песнопений. Самая древняя из них, датируемая 1172, хранится в Матенадаране, государственном книгохранилище Армении, вместе с другими уникальными экспонатами.

Впервые «Нарек» (как по имени создателя часто называли поэму) была издана в 1673 в Марселе, а затем более 60 раз переиздавалась. В полном виде переведена на современные восточноармянский и западноармянский литературные языки. Имеются переводы (в том числе, и полные) на английский (1974), французский (1961), итальянский (1874, 1922), турецкий (1904), арабский (1980-е), румынский (1967, 1981).

На русский язык поэму переводили Н.Гребнев (1969), Л.Миль (1985), В.Микушевич (1985). Полный научный перевод сделан М.О.Дарбинян-Меликян и Л.А.Ханларян и издан в 1988. Переводчики ставили перед собой задачу как можно полнее передать содержание и художественные особенности поэмы.

На стихи из 3 главы Книги скорбных песнопений композитор А.Шнитке (1934–1998) в 1985 создал Концерт для хора в четырех частях.

В 2003 под эгидой ЮНЕСКО отмечалось 1000-летие Книги скорбных песнопений.

Для армянского народа поэма Нарекаци – национальное достояние, духовная святыня. Она занимает особое место и в культуре, и в жизни. Недаром книгу Нарекаци, хранившуюся почти в каждом доме, зачастую клали под голову больным, свято веря в ее целительную силу.

Береника Веснина

«И предал я сердце мое тому, чтобы познать мудрость и познать безумие и глупость; Узнал, что и это — томление духа. Потому что во многой мудрости много печали; И кто умножает познания, умножает скорбь». …Поставлена глупость на высокие посты, А достойные внизу пребывают… …Видел я рабов на конях И князей, шагавших пешком как рабы…

Книга Екклесиаста Почему я ее упомянул…?

Мне показалось что Работы Григора Нарекаци так же самобытны и стоят особняком (хоть и в канонах и канве своего времени) как и книга Экклезиаста. «Книга скорбных песнопений»

1.Fill in the gaps choosing the correct adjectives(1-0,1). 

Լրացրեք բաց թողնված տեղերը ընտրելով համապատասխան ածականները(1-0,1)

1. Your English is much better than mine. (better/ best)

2. We′ve had much most rain this year than last year. (more/most)

3. The place that gets the most rain in the world is a mountain in Hawaii. (more/most)

4. This is harder than I thought. (harder/hardest) 

5. I don’t know much, but she knows even  than I do. (less/least) 

6. ”How is your headache?” It’s gettin worse

7. He is…….. in the class.(old/the oldest)

8. I’m……… tennis player in the world.(worse/worst)

9. I’ll get you an aspirin. That’ll make you feel…….(better/best)

10. People say that Rolls-Royce cars are the……. in the world.(better/best)

Match the beginnings and the ends(1-0.2). Համապատասխանեցրեքլ սկզբերը եւ վերջավորությունները։

Beginnings                                                        Ends

1.Buy the cat food here                                   a) She is okay.

2.Don’t give her your keys.                             b) On May 12

3.She’ll be fourteen                                         c) She’ll only lose them

4.How is Jane?                                                d) about it

5.She’ll forget                                                  e) it’ll be cheaper

1-e

2-c

3-b

4-a

5-d

3 Write the correct tense of the verb (Present Simple or Past Simple). Գրիր ճիշտ ժամանակաձևը (ներկա անորոշ կամ անցյալ կատարյալ): (0.2*10=2)

Yesterday he (to go) _______________ to work by car.

Rachel often (to sleep) _______________ at 10 o’clock.

Kate (to buy) _____________ food for dinner yesterday.

I (to brush) _____________ my teeth every night.

John (to take) ______________ a bus this morning.

She usually (to make) ________________ a sandwich for breakfast.

_____ Tom (to play) _________________ football with his friends last evening?

We (to work) _________________ at home two days ago.

I always (to get up) __________________ at nine o’clock.

_____ Michael (to swim) _______________ yesterday?

4.Fill in the missing words in the text(1-0.2) Լրացնել տեքստում բաց թողած բառերը: (1-0.2)

This is Tracy’s camera. Tracy………………. For the Daily Mirror. Today she’s waiting for the Prince of Wales in a street………………….. next to Paddington Station. The Prince of  Wales wanted to…………… at the station at twelve o’clock. But it is a…………… day and his train from Cardiff is……………..  . At last he arrives. Some people get out their…………..  . But his car doesn’t come round the corner. It goes straight…………….  . Tracy is……………… in the……………….  . She can hardly……………….  . Too late! Tracy isn’t able to take a photo of him.

Foggy, ahead, late, move, arrive, corner, stuck, binoculars, work, crowd

5.Put the verbs in the past continuous or simple past. (2-0,25) Բայերը տեղադրել անցյալ շարունակական կամ անցյալ անորոշ ժամանակաձևով: (2-0.25)  

1. When the Black Knight………. (ride) out his castle, Arthur………… (wait) outside.       

2. Arthur……… (fight) the Black Knight when his sword………………. (break).

3.The Black Knight……….. (win) when Merlin………….. (appear) and……….. (save) Arthur.

4. While the Black Knight……….. (sleep), Arthur and Merlin……………… (go) to fairy country.

5. The sun……… (shine) when they……………….. (arrive) at the lake.

6. Arthur……….. (stand) near the lake when a hand…………….. (come) up out of the water.

7. When Arthur and Merlin…………. (come) back, the Black Knight……………… (sleep) on the ground.

8. When Arthur………… (die), he…………. (ask) a friend to throw Excalibur back into the lake. 

6.Match the sentences(2-0.2)Համապատասխանեցնել(2-0,2)

We

Have toDon’t have toAre allowed toAren’t allowed to

Wear school uniform.Play football in the school car park.Stand up when teacher comes in.Go home early if we are ill.Eat or drink in class.Homework every day.Play cards in our lunch break.  Be late for lessons. Go to school on Saturdays. Run in the classroom.

7.Write a short essay about ”My school is the best because…” (2-0,4) Գրել կարճ շարադրություն 

<< Իմ դպրոցը լավագույնն է, որովհետև…>> վերնագրով(2-0.4)

Gagarin project is financed by Dar Foundation. The aim of this project is to help six villages located in Gegharkunik Province Gagarin, Geghamavan, Ddmashen, Zovaber, Tsaghkunk and Varser develop in the spheres of economy, education, health care, agriculture and culture through innovative solutions.

Our EduComplex also participates in this project. Ashot Bleyan coordinates the work of our EduComplex in Gagarin Project.  In the summer of 2022, the EduComplex organized summer camps in the villages of Tsaghkunk and Zovaber. The founding director of our EduComplex, Ashot Bleyan, says that they are going to open a language center in the village of Ddmashen.

Hans Christopher-Pocha, a language specialist from Germany, has recently arrived in Armenia and now he is staying in the Teacher’s house in Ddmashen. He has been invited to Armenia by the coordinators of the project. His aim is to help the foreign language teachers acquire new progressive methods of teaching.    

Six villages of Gagarin Project.

Gagarin

In 1955 a new settlement was founded near the town of Sevan. The settlers were the workers who were constricting Atarbekyan Hydroelectric power station. Later, in 1961 when the first cosmonaut Yuri Gagarin carried out the first flight to space, the settlement was named Gagarin.

Geghamavan

Geghamavan has about 1,600 residents. It was founded in 1828, when 400 people immigrated here from Persia’s Maku region. There is a secondary school, a house of culture nad Church St. Hovhannes in this village.

Ddmashen

Ddmashen was founded in 1828 by the settlers from Persia’s Maku region. The location was famous for Church St. Tadevos which was built in the 7th century. Now the village has a secondary school, a kindergarten, a historical museum, a library, a cultural center, and a medical hospital.

Zovaber

In 1828, about 55 families immigrated to Zovaber from the province of Maku in Persia, and from the cities of Van, Khoy, Mush and Alashkert in Western Armenia. St Stepanos Church of the 19th century is located in the settlement and was thoroughly renovated in 1830 by Armenian families who resettled from Maku and settled in Zovaber. The church served as a house of faith until the 1930s, after which it was turned into a village warehouse by the decision of the USSR authorities, and now it is on the verge of collapse.

Tsaghkunk

The population is engaged in animal husbandry, cultivation of fodder crops and potatoes. The ancestors of the present population migrated from Maku, Khoi and Van in 1828-1829. The Church of the Holy Resurrection is located in the central part of the village, which dates back to the 19th century. In that village there is also the chapel of Saint Sargis, which dates back to the 7th-19th centuries.

Varser

The first known reference to the settlement dates back to the 9th century, however, the settlement is much older. There was a settlement established here B.C. Church St. Stepanos is located here.
Until 1947, the settlement was called Chrchr, referring to the Chrchr waterfall from which the settlement got its name.

Գագարինի նախագիծը ֆինանսավորվում է «Դար» հիմնադրամի կողմից: Այս ծրագրի նպատակն է նորարարական լուծումների միջոցով օգնել Գեղարքունիքի մարզի Գագարին, Գեղամավան, Դդմաշեն, Զովաբեր, Ծաղկունք և Վարսեր վեց գյուղերին զարգանալ տնտեսության, կրթության, առողջապահության, գյուղատնտեսության և մշակույթի ոլորտներում:

Այս նախագծին մասնակցում է նաև մեր Կրթահամալիրը։ Աշոտ Բլեյանը համակարգում է մեր Կրթահամալիրի աշխատանքը Գագարինի նախագծում: 2022 թվականի ամռանը EduComplex-ը կազմակերպել է ամառային ճամբարներ Ծաղկունք և Զովաբեր գյուղերում։ Մեր Կրթահամալիրի հիմնադիր տնօրեն Աշոտ Բլեյանն ասում է, որ պատրաստվում են լեզվի կենտրոն բացել Դդմաշեն գյուղում.

Գերմանիայից լեզվի մասնագետ Հանս Քրիստոֆեր-Պոչան վերջերս է ժամանել Հայաստան և այժմ բնակվում է Դդմաշենի Ուսուցչի տանը։ Նա Հայաստան է հրավիրվել ծրագրի համակարգողների կողմից։ Նրա նպատակն է օգնել օտար լեզուների ուսուցիչներին ձեռք բերել դասավանդման նոր առաջադեմ մեթոդներ։

Գագարին ծրագրի վեց գյուղ.

Գագարին

1955 թվականին Սևան քաղաքի մոտ հիմնվել է նոր բնակավայր։ Վերաբնակիչները Աթարբեկյանի ՀԷԿ-ը փակող բանվորներն էին։ Ավելի ուշ՝ 1961 թվականին, երբ առաջին տիեզերագնաց Յուրի Գագարինը կատարեց առաջին թռիչքը դեպի տիեզերք, բնակավայրը կոչվեց Գագարին։

Գեղամավան

Գեղամավանն ունի շուրջ 1600 բնակիչ։ Այն հիմնադրվել է 1828 թվականին, երբ Պարսկաստանի Մակու շրջանից այստեղ ներգաղթել է 400 մարդ։ Այս գյուղում կա միջնակարգ դպրոց, մշակույթի տուն և Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի։

Դդմաշեն

Դդմաշենը հիմնադրվել է 1828 թվականին Պարսկաստանի Մակու շրջանի վերաբնակիչների կողմից։ Տեղանքը հայտնի էր Սուրբ Թադևոս եկեղեցով, որը կառուցվել է 7-րդ դարում։ Այժմ գյուղն ունի միջնակարգ դպրոց, մանկապարտեզ, պատմական թանգարան, գրադարան, մշակութային կենտրոն, բժշկական հիվանդանոց։

Զովաբեր

1828 թվականին մոտ 55 ընտանիք Պարսկաստանի Մակու գավառից ներգաղթել է Զովաբեր, իսկ Արևմտյան Հայաստանի Վան, Խոյ, Մուշ և Ալաշկերտ քաղաքներից։ Բնակավայրում է գտնվում 19-րդ դարի Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին, որը հիմնովին վերանորոգվել է 1830 թվականին Մակուից վերաբնակված և Զովաբերում բնակություն հաստատած հայ ընտանիքների կողմից։ Եկեղեցին մինչև 1930-ական թվականները ծառայել է որպես հավատքի տուն, որից հետո ԽՍՀՄ իշխանությունների որոշմամբ վերածվել է գյուղական պահեստի, իսկ այժմ գտնվում է փլուզման եզրին։

Ծաղկունք

Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, կերային կուլտուրաների և կարտոֆիլի մշակությամբ։ Ներկա բնակչության նախնիները 1828-1829 թվականներին գաղթել են Մակուից, Խոյից և Վանից։ Գյուղի կենտրոնական մասում է գտնվում Սուրբ Հարություն եկեղեցին, որը թվագրվում է 19-րդ դարով։ Այդ գյուղում է գտնվում նաև Սուրբ Սարգիս մատուռը, որը թվագրվում է 7-19-րդ դարերով։

Վարսեր

Բնակավայրի մասին առաջին հայտնի հիշատակումը վերաբերում է 9-րդ դարին, սակայն բնակավայրը շատ ավելի հին է։ Այստեղ հաստատվել է բնակավայր մ.թ.ա. Այստեղ է գտնվում Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին։
Մինչև 1947 թվականը բնակավայրը կոչվել է Չռչր՝ նկատի ունենալով Չռչրի ջրվեժը, որտեղից էլ բնակավայրն ստացել է իր անվանումը։

Թեմա
Մասնագիտական ոլորտի գործունեության ուսումնասիրություն:
Աշխատանքային ընթացք: Ուսումնասիրե՛ք Ձեզ հետաքրքրող մասնագիտական ոլորտը, գրեք նկարագրական- վերլուծական նյութ, որը իր մեջ կներառի ստորև նշված կետրերը: Նախագծի արդյունքնները հրապարակեք բլոգի համապատասխան բաժնում:

• Իմ նախընտրած մասնագիտական ոլորտը: Ինչո՞ւ եք ընտրել այդ մասնագիտությունը, ի՞նչն է ինձ մոտիվացրել:
• Ո՞ր հաստատություններն են այս ոլորտի համար մասնագետներ պատրաստում:
• Որտե՞ղ կարելի է գտնել աշխատանք (էլեկտրոնային ցանկը պետք է կազմված լինի 7 և ավելի գործող գործակալություննրի էլեկտրոնային հղումներից):
• Այս ոլորտի հայտնի կազմակերպությունները:
• Տվյալ մասնագիտության պահանջարկը աշխատաշուկայում: Վճարվող աշխատավարձի չափը (առավելագույն, միջին և նվազագուն):
• Այս ոլորտում հաջողությունների հասած հայտնի մարդիկ:
• Ձեր նախընտրած ոլորտի որևէ մասնագետի հետ անցկացրեք հարցազրույց, տեսագրեք, ձայնագրեք և արդյունքները հրապարակեք:
• Նշեք, թե ինչ աղբյուրներից եք օգտվել նախագիծը իրականացնելիս:

Նախագծի նպատակն է սովորողներին հնարավորություն տալու ավելի մանրամասն ուսումնասիրելու մասնագիտական ոլորտը, նրա առավելություններն ու թերությունները: Կատարած աշխատանքը օգտակար է նաև այլ սովորողների համար՝ մասնագիտական կողմնորոշման տեսանկյունից:

Ժամանակահատված՝ 01,11,2022- 30,11,2022
Մասնակիցներ՝ Քոլեջ, 2-րդ կուրս
Նախագծի համակարգումը՝ դասավանդող՝ Լուսինե Ալեքսանյանի։

Իմ նախընտրած մասնագիտական ոլորտը: Ինչո՞ւ եք ընտրել այդ մասնագիտությունը, ի՞նչն է ինձ մոտիվացրել։

Ես որպես մասնագիտություն ընտրել եմ լուսանկարչությունը, քանի որ այդ մասնագիտության հանդեպ հետաքրքրություն է առաջացել դեռ դպրոցական ժամանակներից, այցելելով քոլեջ և ավելի խորացված ուսումնասիրելուց հետո հասկացա որ հետագայում պետք է շարունակեմ այդ գործով զբաղվել։

Ո՞ր հաստատություններն են այս ոլորտի համար մասնագետներ պատրաստում:

Լուսանկարչություն ուսումնասիրելու համար իմ կարծիքով ավելի հարմար է անհատակն մասնագետի մոտ սովորելը։ Ես սովորում եմ ՄՍԿՀ_ի Քոլեջում, ավարտելուց հետո ցանկանում եմ անհատական մադնագետի մոտ ավելի խորացնել գիտելիքներս, հմտանալ գործում։

Անհատական մասնագետներից են օրինակ՝ Սուրեն Մանվելյանը,Հայկ Բարսեղյանը,Վահե Մելքոնյանը և ուրիշները։

Որտե՞ղ կարելի է գտնել աշխատանք (էլեկտրոնային ցանկը պետք է կազմված լինի 7 և ավելի գործող գործակալություննրի էլեկտրոնային հղումներից):

📍list.am, buy.am, Handle-Brand

Այս ոլորտի հայտնի կազմակերպությունները:

📍 Worldpressphoto,ops.arg, oms.org, ATV.am, ArmeniaTV.

Տվյալ մասնագիտության պահանջարկը աշխատաշուկայում: Վճարվող աշխատավարձի չափը (առավելագույն, միջին և նվազագուն):

Я слышал об одном докторе, который стал величайшим хирургом своей страны. Его сделали президентом Национального общества хирургов, и в этот день было устроено великое празднество в его честь. Но он был печален. Друг спросил его:

— Почему ты выглядишь таким печальным? Ты должен быть очень счастлив — ты стал величайшим хирургом, и теперь никто с тобой не сравнится. Самая большая честь для хирурга — это стать президентом Национального общества. Почему же ты так печален?

Хирург ответил:

— Я никогда не хотел стать хирургом. Я преуспел в том, чего никогда не хотел, а теперь от этого не убежишь. Если бы я потерпел неудачу, тогда был бы шанс, но теперь я прикован к этому.

Его друг сказал:

— Ты, должно быть, шутишь. О чём ты говоришь? Твоя семья счастлива, твоя жена счастлива, твои дети счастливы, каждый счастлив и каждый оказывает тебе величайшее уважение.

Хирург сказал:

— Но я не уважаю сам себя, а это — основное. Я хотел стать танцором, но мои родители не позволили мне этого, и я должен был им подчиниться. Я был слабовольным. И я несчастен оттого, что стал великим хирургом. Я несчастлив потому, что я самый паршивый танцор в мире. Я не могу танцевать — в этом-то и беда.

Удовлетворённость исходит из природы, а не из общества. Вы несёте свою судьбу с собой, но это бессознательная вещь. Следуйте ей. Никто больше не узнает, чего вы достигли, но вы будете это сознавать. Вы можете и не получить Нобелевскую премию, так как она никогда не присуждалась удовлетворённым людям. Никто из удовлетворённых ещё не получал Нобелевскую премию, — ни Будда, ни Иисус. И этого не случится в будущем, так как Нобелевская премия даётся тому, кто очень искренне подчиняется обществу, кто добивается общественных целей, а не своих собственных. Посмотрите на лауреатов Нобелевской премии, и вы не найдёте более печальных людей, чем они. Многие из них чувствовали неудовлетворённость, многие из них совершили самоубийство. И это не случайно, в этом есть глубокий смысл. Премии не могут вас удовлетворить. Следуйте бессознательной природе, не принуждайте её сознательно.

Թարգմանություն

Ես լսել եմ մի բժշկի մասին, ով դարձավ իր երկրի ամենամեծ վիրաբույժը։ Նրան դարձրին վիրաբույժների ազգային միության նախագահ, և այդ օրը նրա պատվին մեծ խնջույք կատարվեց։ Բայց նա տխուր էր։ Մի ընկեր նրան հարցրեց.
-Ինչու՞ ես այդքան տխուր: Դու պետք է շատ երջանիկ լինես, դու դարձել ես ամենամեծ վիրաբույժը, և այժմ ոչ ոք չի կարող համեմատվել ձեզ հետ: Վիրաբույժի համար ամենամեծ պատիվը Ազգային միության նախագահ դառնալն է: Ինչու ես այդքան տխուր:
Վիրաբույժը պատասխանեց.
«Ես երբեք չեմ ցանկացել վիրաբույժ լինել։ Ինձ հաջողվեց այն, ինչ երբեք չեմ ցանկացել, և հիմա դրանից չես կարող փախչել։ Եթե ​​ես ձախողվեի, ապա հնարավորություն կլիներ, բայց հիմա ես շղթայված եմ դրան:
Նրա ընկերն ասաց.

• Երևի կատակ ես անում։ Ինչի մասին ես խոսում? քո ընտանիքը երջանիկ է, քո կինը՝ երջանիկ, ձեր երեխաները՝ երջանիկ, բոլորը երջանիկ են և բոլորը քեզ մեծագույն հարգանք են ցուցաբերում։
  Վիրաբույժն ասաց.
  «Բայց ես ինձ չեմ հարգում, և դա է գլխավորը։ Ես ուզում էի պարող դառնալ, բայց ծնողներս չթողեցին, և ես ստիպված էի ենթարկվել նրանց, թույլ էի։ ԵՎ ես դժգոհ եմ, որ մեծ վիրաբույժ եմ դարձել։ Ես դժգոհ եմ, որովհետև ես աշխարհի ամենախայտառակ պարուհին եմ: Ես չեմ կարող պարել, դա է դժվարությունը: Գոհունակությունը գալիս է բնությունից, ոչ թե հասարակությունից: Դու քեզ հետ տանում ես քո ճակատագիրը, բայց դա անգիտակցական բան է։ Հետևեք նրան: Ուրիշ ոչ ոք չի իմանա, թե ինչի եք հասել, բայց դուք կիմանաք դրա մասին։ Դուք կարող եք չստանալ Նոբելյան մրցանակ, քանի որ այն երբեք չի տրվել գոհ մարդկանց: Ոչ ոք, ով գոհ է եղել, դեռ չի ստացել Նոբելյան մրցանակ՝ ոչ Բուդդան, ոչ Հիսուսը։ Եվ դա ապագայում տեղի չի ունենա, քանի որ Նոբելյան մրցանակը տրվում է նրանց, ովքեր շատ անկեղծորեն ենթարկվում են հասարակությանը, ովքեր հասնում են սոցիալական նպատակներին, այլ ոչ իրենց: Նայեք Նոբելյան մրցանակակիրներին ու նրանցից ավելի տխուր մարդկանց չեք գտնի։ Նրանցից շատերն իրենց դժգոհություն են զգացել, շատերն ինքնասպան են եղել։ Եվ սա պատահական չէ, այն ունի խորը իմաստ։ Մրցանակները չեն կարող ձեզ բավարարել։ Հետևեք անգիտակից բնությանը, գիտակցաբար մի ստիպեք դրան:

• 

Նախագիծը՝ Հայոց թագուհիներ. ուսումնական հետազոտություն

ՓԱՌԱՆՁԵՄ

Մեծ Հայքի Արշակունյաց թագավորության ամենահայտնի թագուհին Փառանձեմն է՝ Արշակ II-ի կինը:

Փառանձեմը ոչ միայն Մեծ Հայքի Արշակունյաց թագավորության ամենահայտնի թագուհին է, այլև մեր պատմության ամենաակնառու դեմքերից մեկը:

Նա Սյունաց նախարարական տոհմից էր՝ դուստրն Անդոկ /Անտիոք/ Սյունիի, որը IV դարի հայ իրականության ակնառու դեմքերից մեկն ՝ր: Օրիորդ Փառանձեմը «շատ հռչակված էր իր գեղեցկությամբ և պարկեշտությամբ»: Նա ամուսնանում է Արշակ II արքայի եղբորորդի Գնել արշակունու հետ, կազմում նրա հետ փոխադարձ սիրով ստեղծված ընտանիք:

Իշխանուհու բացառիկ գեղեցկությունն ու հմայքը բավականին արագ փոխեցին նրա կյանքի ընթացքը: Ըստ մատենագիրների՝ նրան սիրահարվում է Գնելի հորեղբորորդին՝ Տիրիթը, որն էլ դավեր է նյութում Գնելի դեմ: Նա կարողանում է թագավորին համոզել, թե Գնելը պատրաստվում է գրավել Մեծ Հայքի գահը, որն էլ պատճառ է դառնում, որ թագավորը հանձնարարի սպանել նրան:

• ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՎԱՎԵՐԱԳԻՐ

Рекламаhttps://c0.pubmine.com/sf/0.0.7/html/safeframe.htmlПОЖАЛОВАТЬСЯ НА ЭТО ОБЪЯВЛЕНИЕ

Այն ժամանակ Սյունյաց նախարարներից մեկը՝ Անդովկը, մի գեղեցիկ դուստր ուներ Փառանձեմ անունոն, որ շատ հռչակված էր իր գեղեցկությամբ և պարկեշտությամբ: Ապա Գնել պատանին՝ թագավորի եղբորորդին, նրան կին առավ: Այս աղջկա գեղեցկությունը շատ հռչակվեց ու տարածվեց և հնչեց զանազան վայրերում: Այս համբավից բորբոքված՝ Տիրիթը՝ Գնելի մյուս հորեղբորորդին, սիրահարվեց իր հարսին… այնուհետև սկսեց հնարքներ մտածել այդ կնոջ ամուսնուն կորցնելու՝ հուսալով, թե գուցե կարողանա հետո նրա կնոջը հափշտակել:

Տիրիթը սկսեց նենգավոր հնարքներ մտածել. վարձում էր շատ օգնականներ ու գործակիցներ, որոնցով կարողանա իր չարախոսությունն առաջ տանել: Եվ Գնելի մասին սուտ մատնություններ էր նենգորեն հաղորդում Արշակ թագավորին, թե Գնելը մտադրություն ունի թագավորելու և քեզ սպանելու… Ուստի թագավորը Գնելի նկատմամբ ոխով լցվելով՝ հալածում էր նրան և երկար ժամանակ նենգավոր խորհուրդ էր մտածում նրա դեմ…

Փավստոս Բուզանդ. «հայոց պատմություն» /դպրություն Դ, գլ. ԺԵ/

Արշակ II-ի համար խիստ անհանգստացնող էին Տիրիթի բերած փաստարկները: Ուստի նա հրավիրեց Գնելին միասին անցկացնելու նավասարդյան տոները, սակայն հենց այդ ժամանակ էլ իրականացրեց նրա դավադրական սպանությունը:

Ըստ Փավստոս Բուզանդի՝ Փառանձեմն ականատես եղավ ամուսնու դեմ կատարված դավադրությանը: Սիրող կինը փորձեց փրկել իր ամուսնուն՝ դիմելով կաթողիկոսի միջնորդությանը: Սակայն Արշակ II-ը կանգ չառավ անգամ Ներսես Մեծի միջամտության պարագայում:

• ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՎԱՎԵՐԱԳԻՐ

Իսկ Գնելը եկավ Կուաշ ավանը` Արագած լեռան ստորոտում, իր կուրացած Տիրան պապի մոտ, որ դեռ կենդանի էր։ Տիրանը դառնապես ողբաց իր Տրդատ որդուն՝ Գնելի հորը` ինքն իրեն պատձառ համարելով նրա սպանվելուն: Ուստի Գնելին է տալիս իր բոլոր ունեցածը և կալվածները, գյուղեր և դաստակերտներ, և հրամայում է հենց նույն Կուաշ ավանում բնակվել։ Այնուհետև Գնելը կին է առնում մի ոմն Փառանձեմի` Սյունյաց ցեղից, և թագավորավայել հար սանիք անելով` առատ–առատ պարգևներ է տալիս նախարարներին…

Այստեղ ահա Տիրիթն առիթ գտավ քսության: Նա եկավ թագավորի մոտ իր բարեկամ Վարդանի հետ, որ թագավորի զինակիրն էր` Մամիկոնյան տոհմից, և ասում են. «Մի՞թե չգիտես, որ Գնելը միտքը դրել է քեզ սպանել և քո փոխանակ թագավորել»…

Արշակն, այս բանին հավատալով, նույն Վարդանին ուղարկում է Գնելի մոտ…

Մովսես Խորենացի. «Հայոց պատմություն» (գիրք Գ, գլ. ԻԲ)

• ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՎԱՎԵՐԱԳԻՐ

Երբ Գնելը բանակի մեջ մտավ, թագավորին իմաց տվեցին նրա գալուստը։ Ապա արքունիքից հրաման տրվեց` բանակից դուրս պահել նրան և տանել սպանել․..

Նրանք հասան, բռնեցին Գնել պատանուն, ձիուց վեր գցեցին, ձեռքերը ետևը կապեցին և առան տարան գլխատելու տեղը։ Նրա կինը նույն վաշտի մեջ էր իր ամուսնու հետ և եկել էր ժանվարով: Երբ տեսավ, որ իր ամուսնուն բռնեցին ու կապեցին, իսկույն վազեց եկեղեցի, որտեղ բանակի մարդկանց համար աստվածային արարողություն էր կատարվում` առավոտյան աղոթքը, ուր գտնվում էր նաև Ներսես մեծ եպիսկոպոսապետը: Կինը, հասնելով եպիսկոպոսապետի մոտ, գուժում էր իր անմեղ ամուսնու կորուստը: Ճիչ բարձրացրեց` ասելով. «Շտապիր, հասիր, ամուսնուս առանց մեղքի, առանց հանցանքի խողխողում են»: (Իսկ նա) արարողությունն ընդհատելով` վազում է թագավորի սենյակը, դռանը հասնելով ներս է ընկնում թագավորի մոտ: Իսկ թագավորը, երբ տեսավ մեծ եպիսկոպոսապետին, իմանալով, որ եկել է բարեխոսելու և համոզելու, որ Գնելը չսպանվի, սամուրենին գլխին քաշած, շտապով իր երեսը ծածկում է` խռմփացնելով` իբր թե քնած է, որպես թե նրա խոսքերը չի լսում… Իսկ Գնել պատանուն տարան արքունի որսատեղի մոտ և գլխատեցին լեռան մի բլրի վրա, որ Լսին են կոչում…

Ապա հրաման տրվեց թագավորից. բանակում եղող բոլոր մարդիկ` մեծ ու փոքր, առհասարակ առանց բացառության, գնան կոծ անեն ու ողբան սպանված Արշակունի մեծ սեպուհ Գնելին. ոչ ոք չհամարձակվի չգնալ: Ինքը` թագավորն էլ, գնալով լացողների մեջ, նստեց, ողբաց իր եղբորորդուն, որին ինքն սպանեց։ Գնացել նստել էր դիակի մոտ, ինքը լալիս էր և հրամայում էր լաց ու կոծը սաստ- կացնել սպանվածի համար: Իսկ սպանվածի կինը` Փառանձեմը, զգեստները պատառոտած, վարսերը արձակած, կուրծքը բացած, կոծում էր սգատեղում, բարձր ձչում էր, աղիողորմ ողբով ու արտասուքով բոլորին լացացնում էր…

Փավստոս Բուզանդ. «Հայոց պատմություն» (դպրություն Դ, գլ. ԺԵ)

Նույն պատմիչի հաղորդման համաձայն՝ Տիրիթի նենգությունը հայտնի դարձավ հենց Գնելի թաղման ժամանակ: Եվ Փառանձեմն, առանց վարանելու, ի լուր բոլորի բարձրաձայնեց այդ մասին. «Կինը բողոք բարձրացրեց. «Լսեցե՛ք բոլորդ, իմ ամուսնու մահն իմ պատճառով եղավ, մեկն ինձ վրա աչք դրեց և ամուսնուս իմ պատճառով սպանել տվեց»: Մազերը փետրում էր, ճչում էր կոծելիս»…

Ըստ պատմիչների, Գնելի մահվանից ոչ շատ ժամանակ անց Արշակ II-ի հրամանով մահապատժի ենթարկվեց նաև Տիրիթը, որի կազմակերպած դավադրության զոհն էր դարձել Գնելը:

Նոր ժամանակների պատմագրության մեջ հայտնվել է տեսակետ, որ Տիրիթի դավադրության պատմությունն ավելի շատ հորինվածք է, իսկ իրականության մեւ Արշակ II-ն Արևելյան Կռոմեական կայսրության արքունիքից վերադարձած երկու եղբորորդիներին սպանեց՝ այդպիսով ազատվելով գահի հնարավոր հավակնորդներից: Համաշխարհային պատմության մեջ բազմաթիվ են նման դեպքերը, երբ արքան կասկածելով իր արյունակիցներին գահի նկատմամբ ունեցած հավակնությունների մեջ, նրանց մահապատժի է ենթարկել՝ հորինելով արդարացնող «հիմնավորումներ»: Հնարավոր է, որ մենք գործ ունենք նման սցենարի հետ: Կարևոր է փաստի արձանագրումը. Արշակ II արքան սպանեց իր եղբորորդի Գնելին, ապա ամուսնացավ այրի Փառանձեմի հետ:

Մատենագիրների հաղորդումներից ակնհայտ է դառնում, որ «գեղեցկությամբ և պարկեշտությամբ հռչակված» փափկասուն տիկինն ուժեղ կամքի տեր ու շատ վճռական մի անհատականություն էր։ «Մեծ Հայքի թագուհի» և «Տիկնանց տիկին» Փառանձեմը շարունակում էր սիրել իր զոհ դարձած ամուսնուն` ատելով արքային, որի կինն էր դարձել նա, թերևս, ակամա։ Զարմանքով, բայց և մարդկայնորեն հիաց- մունքի զգացումով ես կարդում այդ մասին գրված` Փավստոս Բուզանդի տողերը. «Եվ որքան Արշակը սիրում էր կնոջը, այնքան էլ սա ատում էր Արշակ թագավորին»…

Փառանձեմի` ուժեղ կամքի տեր և հետևողական անհատականություն լինելն ակնհայտ է դառնում նաև մեկ այլ դրվագում։ Նա վրեժխնդիր է լինում իր սպանված ամուսնու համար հորդորելով Արշակ II–ին մահապատժի ենթարկել նրա զինակիր Վարդան Մամիկոնյանին, որը կարևոր դերակատարում էր ունեցել Գնելի դեմ դավադրություն կազմակերպելու գործում։

Փառանձեմ թագուհին Արշակ II–ին և Հայոց աշխարհին պարգևեց մի որդի` արքայազն Պապին, որը նրա դաստիարակության շնորհիվ դարձավ մեր պատմության ամենաերևելի դեմքերից մեկը:

Ամեն մի կնոջ, յուրաքանչյուր մոր լավագույն գնահատականը, ի վերջո, կարող է լինել նրա դաստիարակած զավակի բնութագիրը։ Իսկ Փառանձեմ թագուհին դաստիարակեց մի որդի, որի նպատակը, ի տարբերություն իրենից առաջ իշխած Արշակունի արքաների, ոչ թե պարսից գերագույն գահը Սասանյաններից խլելն էր՝ հանուն Արշակունյաց տոհմի իշխանությունը Պարսկաստանում վերահաստատելու, այլ Հայոց աշխարհի հզորության ամրապնդումը:

Պապը թագավոր հոչակվեց ընդամենը տասնվեց տարեկան հասակում: Նա աննախադեպ լուրջ քայլեր ձեռնարկեց պատերազմներից ավերված և թուլացած երկիրը վերականգնելու համար: Երիտասարդ արքան կատարեց մի շարք բարեփոխումներ, որոնք շատ արագ բերեցին ժողովրդի կենսամակար դակի բարձրացմանը, երկրի տնտեսական ու ռազ- մական ուժի շեշտակի աճին: Եվ քանի որ դրանք կատարվեցին հոգևոր դասի և եկեղեցու իրավունքների ու կալվածքների կրճատման հաշվին, առաջ բերեցին հոգևորականության թշնամանքը նրա նկատմամբ: Նրան կեղծ մեղադրեցին կաթողիկոս Ներսես Մեծին թունավորելու, անպարկեշտ վարք ու բարք ունենալու մեջ, մինչդեռ նա մեծ սեր ու հեղինակություն էր վայելում երկրում, ինչի մասին վկայում է հռոմեացի պատմիչ Ամմիանոս Մարկելիանոսը։

Պապ թագավորը դարձավ Հայոց եկեղեցու անկախության հիմնադիրը։

Հետաքրքիր է, որ երիտասարդ արքան կատարեց մի քայլ, որը կարելի է համարել Տրդատ III Մեծի սխալի սրբագրման փորձ: Նա, պահպանելով քրիստոնեության՝ պետական կրոնի կարգավիճակը, երկրում վերականգնեց խղճի ազատությունը: Ամեն ոք ստացավ դավանանքի ազատություն. հայոց նախաքրիստոնեական հավատամքի հետևորդները կրկին կանգնեցրին հայոց հին աստվածների արձանները։ Սա ևս պետք է ավելի խորացներ հայոց եկեղեցու թշնամանքը երիտասարդ արքայի հանդեպ։

Պապ թագավորի ընդգծված ազգային քաղաքականության նպատակը Հայոց թագավորության նախկին հզորության, նաև սահմանների վերականգնումն էր: Մեծ Հայքի երիտասարդ արքան, իրեն զգալով բավականաչափ զորեղ, ուղղակիորեն պահանջեց Վաղես կայսրից զիջել բոլոր այն տարածքները, որոնք ժամանակին պատկանել են Հայոց թագավորությանը։ Դրանք ներառում էին ողջ Մեծ Հայքը՝ Հայոց Միջագետք նահանգով (որի կենտրոնը Ուռհա–Եդեսիա քաղաքն էր), Փոքր Հայքը, նաև Կապադովկիան…

Ահա թե ինչպիսին էր Պապը` Փառանձեմ թագուհու որդին…

Պապի հանդեպ հոգևոր դասի թշնամանքն իր որոշակի արտահայտությունն է գտել նաև Փառանձեմ թագուհու կենսագրության մատուցման մեջ։ Միջնադարյան խավարամտության մոտիվներով հորինված բամբասանքներ կարելի է որակել այն պատմությունները, թե Փառանձեմը դևերի հետ դաշինք էր կնքել, որոնք էլ ամբողջ կյանքի ընթացքում ուղեկցում էին նրա որդի Պապին։ Ահա մի քանի դրվագ այդ հորինվածքներից. «Երբ մայրը նրան ծնեց, որովհետև անօրեն մարդ էր և Աստծուց բոլորովին երկյուղ չուներ, նրան դևերին նվիրեց, և բազմաթիվ դևեր մանկան մեջ բնակվեցին ու նրան վարում էին ըստ իրենց կամքի… Իսկ մայրը նայեց ու տեսավ իր աչքերով, որ սպիտակ օձերը պատել են բազմոցի ոտքերը և փաթաթվում էին պատանի Պապին… Եվ այսպես դևերից առաջնորդվելով` այսպիսի գործերի անձնատուր էր եղել Արշակի որդի Պապն իր կյանքի ամբողջ ընթացքում, մինչև թագավորության հասնելը, մինչև իր մահը» (Փավստոս Բուզանդ, «Հայոց պատմություն», դպրություն Դ, գլ. ԽԴ)։

Հայ մատենագիրները Փառանձեմի գործած մահացու մեղք են համարում Արշակ II–ի մյուս տիկնոջ՝ Օլիմպիայի թունավորումը: Վերջինս Հռոմի մահացած եղբոր նշանածը), որի հետ ամուսնությամբ ամրապնդվել էին հայ–հռոմեական հարաբերությունները։ Եթե նկատի ունենանք, որ մեր մատենագիրները ևս հոգևոր դասի ներկայացուցիչներ էին, կարելի է ենթադրել, որ այստեղ ևս դրսևորվել է կանխակալ մոտեցում: Ներկայացվում է այնպես, որ Փառանձեմ թագուհին արքունական պալատի երեց Մրջյունիկի միջոցով (հաղորդության ժամանակ) թունավորեց Օլիմպիային, որին էլ ծառայության դիմաց նվիրեց նրա հայրենի գյուղը:

Մտածել, որ Արշակ II–ի թիկունքում թագուհին կազմակերպում էր դավադրություն, ապա բացեիբաց պարգևատրում կատարողին, կարելի է միայն այն դեպքում, երբ արքան լիներ տկարամիտ մեկը, ինչը բացառելի է Արշակ II–ի պարագայում: Օլիմպիան հայոց արքունիքում իր ներկայությամբ խորհրդանիշն էր հայ–հռոմեական բարեկամության, ուստի շատ ավելի հավանական է ենթադրելը, որ նա դարձել է հայոց ավագանու պարսկամետ, հակահռոմեական տրամադրված ուժերի զոհը: Չի բացառվում, որ պարսից Շապուհ II արքայի հետ հարաբերությունների լավացման ժամանակ նման կարգադրություն է արել հենց ինքը` Արշակ II–ը։ Ի վերջո` դավադրության հեղինակը կարող էր լինել նաև թագուհու հայրը` Անդոկ Սյունին` պահպանելու համար իր դստեր անխախտ դիրքը: Վերջին կարծիքը շատ հավանական է թվում, քանի որ ունենք համանման իրավիճակում Անդոկ Սյունու գործած քայլերի մասին վկայու թյուն: Երբ մերձեցել էին հայ–պարսկական հարաբե րությունները, Շապուհ II արքան որոշեց դրանք ամրապնդել Արշակ II–ին կնության տալով իր դստերը: Այդ նախաձեռնությունը խափանվեց Անդոկ Սյունու ջանքերով. «Իսկ երբ Անդոկը` Սյունյաց գավառի նահապետը, իմացավ, թե Պարսից Շապուհ թագավորն ուզում է իր աղջիկը կնության տալ Հայոց Արշակ թագավորին, շատ վախեցավ, և միտքը կասկածի մեջ ընկավ։ Նա հասկացավ, որ եթե Արշակը կին առնի Պարսից թագավորի դստերը, ապա իր դուստրը անարգություն կկրի, որովհետև այդ ժամանակ Փառանձեմը` Անդոկի դուստրը, որը Գնելի կինն էր եղել, Հայոց Արշակ թագավորի կինն էր… Այնուհետև Անդոկը մտածմունքների մեջ ընկավ, մի հնարք էր փնտրում, որևէ միջոց, որով գուցե կարողանա խափանել սերը երկու թագավորների միջև»…

Փառանձեմ թագուհին մեր պատմության մեջ առավել հայտնի է իր միանձնյա իշխանության ժամանակահատվածով Պարսից Շապուհ արքան խաբեությամբ իր մոտ բանակցելու հրավիրեց Արշակ արքային: 368 թվականին Արշակ II–ը բանտարկվեց և վախձանվեց Անհուշ բերդում Շապուհը փորձեց խաբեությամբ գերել նաև Փառանձեմ թագուհուն և հրավիրեց Պարսկաստան։ Սակայն հեռատես թագուհին չհավատաց Շապուհին և չընդունեց նրա հրավերը: Ավելին` երկիրը պարսկական նվաճումից պաշտպանելու նպատակով նա զորքով ամրացավ անմատչելի Արտագերս ամրոցում, ուր տեղափոխեց նաև արքունի գանձարանը։

Արտագերսի առաջին պաշտպանության մասին ուշագրավ և մանրամասն տեղեկություններ է պահպանել Ամմիանոս Մարկելիանոսը, մեջբերումն ամբողջությամբ:

• ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՎԱՎԵՐԱԳԻՐ

Պարսից Շապուհ թագավորն այդ անազնիվ չարությունը կատարելուց հետո ներքինի Գլակին և Արտավանին հանձնեց Հայաստանը` հանձնարարելով նրանց բոլոր ջանքերը գործի դնել` ոչնչացնելու համար Արտագերսը: Նրանցից մեկը՝ Գլակը, ներքինի էր, իսկ մյուսը` Արտավանը բանակի հրամանատար: (Արտագերսը բերդաքաղաք էր այն ուներ ամուր պարիսպներ և ուժեղ պահակազոր): Այստեղ էր պահվում Արշակի գանձարանը, այստեղ էր նաև Արշակի կինը` տղայի հետ միասին: Կատարելով Շապուհի հրամանը` պարսից զորավարները ձեռնարկեցին Արտագերսի պաշարումը: Բայց բերդը անմատույց բարձուն- քում էր, և անկարելի էր մոտենալ, մանավանդ` ձմեռը, երբ գետինը ծածկված էր ձյունով ու սառույցով: Գլակը, որպես ներքինի, ընդունակ էր կանանց հետ փաղաքշանքով վարվելու, ուս տի Արտավանի ուղեկցությամբ եկավ անմիջապես պարսպի տակ` հայտնելով, թե ինքը ինչ–որ բան ունի ասելու: Հավաստիություն ստանալով, որ իր անձը վտանգի չի ենթարկվի, իր ընկերոջ հետ միասին մտավ բերդի ներսը:

Նա թագուհուն և կայազորին սկսեց սարսափահար անել` խորհուրդ տալով շուտափույթ անձնատուր լինել և մեղմացնել Շապուհի կատաղությունը՝ նշելով նրա հանրահայտ դաժանությունը: Խոսակցությունը երկար տևեց: Բոլոր նրանք, ովքեր վճռականապես համաձայն էին բերդը հանձնելու մտքին, թագուհու արցունքներից ազդված, որ լաց էր լինում ճակատագրի դաժանության համար, խղճալով թագուհուն` փոխեցին իրենց կարծիքը:

Գլակը և Արտավանը, հույս ունենալով, որ հետագայում վարձատրություն կստանան հռոմեացիներից, գաղտնի խորհրդակցելով համոզեցին (պաշտպաններին), որ ուժեղ մի գունդ, բաց անելով բերդի դուռը գիշերվա պայմանավորված ժամին, անսպասելի հարձակում գործի թշնամու Ճամբարի վրա: Նրանք աշխատեցին այնպես անել, որ դավադիրները մնան անհայտ: Համաձայնությունը հաստատվեց երդումով:

Գլակը և Արտավանը դուրս եկան բերդից և հայտարարեցին, որ բերդաքաղաքի պաշարվածները խնդրում են երկու օր ժամանակ տալ, որպեսզի խորհրդակցեն, թե ինչպես են վարվելու իրենք: Դրանով նրանք կարողացան պարիսպների մոտ առաջացնել կատարյալ անհոգություն:

Եվ ահա գիշերը, երբ բոլորը քնած էին խորը քնով, բացվեց բերդաքաղաքի դուռը, այնտեղից արագ դուրս եկավ մարտիկների մի զորամաս` սրերը հանած, գաղտագողի կամացուկ հարձակվեց թշնամու Ճամբարի վրա, ուր վտանգ չէր ակնկալվում, և առանց դիմադրության հանդիպելու սկսեց կոտորել բազմաթիվ քնած մարդկանց:

Այս անսպասելի դավադրությունը և պարսիկների հանկարծակի կոտորածն անչափ կատաղեցրեց Շապուհին: Դրան ավելացավ նաև այն, որ Վալենտ կայսրն ընդունել էր Արշակի որդի Պապին, որը մոր խորհուրդով փախել էր նրա մոտ փոքրիկ շքախմբով: Կայսրը նրան բնակության վայր էր հատկացրել Նեոկեսարիան՝ Պողեմոնական Պոնտոսի նշանավոր քաղաքը, և նրան տվել կոչմանը համապատասխան ապրուստի միջոցներ և ընդունել հարգանքով:

Գլակը և Արտավանը, Վալենտ կայսեր վերաբերմունքից քաջալերված, դեսպանություն ուղարկեցին նրա մոտ և խնդրեցին ռազմական օգնություն ցույց տալ և թագավոր նշանակել Պապին: Կայսրը, նկատի ունենալով այդ ժամանակ ստեղծված իրադրությունը, մերժեց օգնություն ցույց տալ, սակայն հանձնարարեց Տերենտիոս զորավարին Պապին տանել Հայաստան իբրև երկրի կառավարիչ՝ առանց թագավորի անուն և աստիճան կրելու: Այս արվեց միանգամայն ճիշտ դիտավորությամբ. (կայսրը) ցանկանում էր խուսափել խաղաղության պայմանագիրը խախտելու մեղադրանքից:

Ամմիանոս Մարկելիանոս. «Գործունեություններ» (գիրք XXVII, գլ.12)

Մատենագրի տեղեկության մեջ շատ բնութագրական է այն, որ թագուհու ազդեցության շնորհիվ իրենց կարծիքը փոխեցին ոչ միայն թշնամուն հանձնվելու պատրաստ ամրոցի պաշտպանները, այլև թշնամու կողմն անցած դավաճանները: Նրանք զղջացին ու կատարեցին հայրենասիրական քայլ, ինչի շնորհիվ Արտագերսի առաջին պաշտպանու- թյունն ավարտվեց հայերի հաղթանակով:

Փառանձեմ թագուհին, առանց ժամանակ կորցնելու, արքայազն Պապին ուղարկեց Վաղես կայսեր (364–378թթ.) մոտ նամակով խնդրելով ճանաչել արքայազնին Մեծ Հայքի թագավոր և ուղարկել օգնություն։

Պարսից արքան, ստանալով Արտագերսի մոտ իր զորքի պարտության լուրը և տեղեկությունը, որ արքայազն Պապն ուղարկվել է Հռոմի կայսեր մոտ, դիմեց շտապ միջոցների: Նա անհապաղ Հայաստան ուղարկեց հսկայական մի նոր բանակ, որը եկավ և պաշարեց անմատչելի Արտագերսը։ Փառանձեմ թագուհին այստեղ ևս փայլեց իր տաղանդով` հանդես գալով իբրև օժտված սպարապետուհի, որն ի վիճակի եղավ մեկ տարի և երկու ամիս հետ մղել պարսկական բազմապատիկ ուժերին: Դժվար է ասել, թե դեռ որքան էլ նա կկարողանար դիմադրել թշնամուն, եթե հերոսաբար պաշտպանվող ամրոցում համաճարակ չսկսվեր…

• ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՎԱՎԵՐԱԳԻՐ

Շապուհը, տեղեկություններ ստանալով Արտագերսի իրադարձությունների մասին, գազանային կատաղության մեջ ընկավ. նա հավաքեց մեծ բանակ և մտավ Հայաստան ու ենթարկեց երկիրն անլուր ավերածության…

Շապուհ թագավորը, նկատի ունենալով, որ ձմռան ցրտերը վրա հասնելուց հետո իզուր ժամանակ է վատնելու, կրակի մատնեց բոլոր պտղատու ծառերը: Ուժով կամ դավադրության միջոցով նա կարողացավ տիրել Հայաստանի ուժեղ պահակազորով ամրացված բերդերն ու ամրությունները: Ապա նա իր բոլոր զորքերով պաշարեց Արտագերսը: Երբ նրան հաջողվեց հաճախակի գրոհներով բերդաքաղաքի կայազորը հասցնել ուժասպառության, պաշտպանները ստիպված եղան բաց անել ամրոցի դռները: Նա հրդեհեց ամրոցը: Այնտեղից նա տարավ Արշակի կնոջը` թագավորական գանձերի հետ միասին:

Ամմիանոս Մարկելիանոս «Գործունեություններ» (գիրք XXVII, գլ. 12)

• ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՎԱՎԵՐԱԳԻՐ

Այնուհետև պարսից Շապուհ թագավորը Հայոց աշխարհի վրա ուղարկեց իր իշխաններից երկուսին` մեկի անունը Զիկ, մյուսինը՝ Կարեն, հինդ հարյուր հազար զորքով, որ գան Հայոց աշխարհը քարուքանդ անեն: Նրանք եկան Հայոց աշխարհի վրա: Երբ Հայոց աշխարհի տիկինը` Հայոց Արշակ թագավորի Փառանձեմ կինը, տեսավ, որ պարսից թագավորի զորքերը լցվեցին Հայոց աշխարհը, առավ իր հետ մոտ տասնմեկ հազար ընտիր սպառազինված պատերազմող մարդիկ ազատներից և, պարսից զորքերից խույս տալով դիմեց, գնաց Արտագերս բերդն Արշարունյաց գավառում: Հետո պարսից բոլոր զորքերը հասան, բերդի շուրջը նստեցին, պատեցին, պաշարեցին: Իսկ նրանք ներսը ամրացան` հույս դնելով տեղի ամրության վրա, իսկ սրանք, բանակ զարկելով, նստեցին դուրսը, ձորերի շուրջը: Այսպես տասներեք ամիս բերդի շուրջը նստեցին և չկարողացան բերդն առնել, որովհետև տեղը շատ ամուր էր: Ամբողջ երկիրը քանդեցին, ավերեցին, դուրս էին գալիս գավառները և երկրներն ավարի էին առնում, մարդիկ և անասուններ գերելով, բերում էին իրենց բանակը, ուրիշ տեղերից կենսամթերք էին բերում և ուտում՝ բերդը պաշարման մեջ պահելով:

Իսկ Պապը՝ Արշակի որդին, այդ ժամանակ Հայոց աշխարհում չէր. նա հունաց թագավորի մոտ էր…

Իսկ Հայոց աշխարհը նրանք հաճախ սուրհանդակներ էին ուղարկում երկրի տիկնոջ` Փառանձեմի մոտ, որ տոկա, բերդը պաշտպանի, պարսից ձեռքը չհանձնվի: Նրա որդուց՝ Պապի կողմից էլ հաճախակի պատվիրակներ էին գալիս շաբաթ շաբաթի վրա, գաղտնի դռնով մի հնարով բերդ էին մտնում, սիրտ էին տալիս տիկնոջը. այսպես բերդի պաշարումը տևեց տասներեք ամիս: Իսկ պատվի- րակները շարունակ գնում–գալիս էին՝ ասելով. «Պինդ կաց, Պապ որդիդ գալիս է և կայսերական գունդ է բերում օգնության»: Այս քաջալերությունը երկար ձգձգվում էր, որովհետև ասում էին. «Մի քիչ էլ, մի փոքր ժամանա՛կ էլ համբերիր, օգնությունը հասել է»:

Տասնչորսերորդ ամսից հետո Աստծուց հարված հասավ բերդում ապաստանած գաղթականների վրա. բերդում եղողների մեջ մահ ընկավ, աստվածային պատուհաս… Մահը սկսվելու օրից մի ամիս էլ չտևեց, որ բոլորը կոտորվեցին մոտ տասնմեկ հազար տղամարդ և մոտ վեց հազար կին. մի ամիս չանցավ, որ բերդում եղածները բոլորը կոտորվեցին… Իսկ տիկին Փառանձեմը, տեսնելով, որ մենակ մնաց, բերդի դուռը բացեց և պարսից զորքը թողեց բերդից ներս: Եկան տիկնոջը բռնեցին և բերդից իջեցրին: Հետո պարսից զորավարները բերդը բարձրացան, ավար առան Հայոց թագավորի գանձերը, որ բերդում պահվում էին. բոլորը վար իջեցրին: Ինը օր, ինը գիշեր շարունակ իջեցնում էին` ինչ որ գտան Արտագերսի պաշտպանության 15–րդ ամսում սկսված համաձարակի պատճառով պարսիկները կարողացան տիրել ամրոցին: Վարդան Հացունու բնութագրական արտահայտությամբ` «Պարտեցաւ սպարապետուհին, բայց ոչ վատութեամբ, և յետ սպառման իւր բոլոր զօրաց. նման հաւատարիմ հրամանա- տարի մը, որ պատնիշէն անբաժան, բանակին վերջին ընկնողը կը լինի»… Փառանձեմ թագուհին գերվեց։ Շապուհ II–ը, Արտագերս բերդում, և տիկնոջ հետ միասին գերի քշեցին․.. Հայոց աշխարհում թողին ոստիկաններ ու վերակացուներ` երկրի մնացորդ ժողովուրդը հպատակեցնելու, իսկ իրենք, Փառանձեմ տիկնոջն առնելով, գանձերով ու բազմաթիվ գերիներով տարան Պարսից աշխարհը. եկան, բերին հասցրին Պարսից աշխարհը՝ Շապուհ թագավորի մոտ:

Փավստոս Բուզանդ. «Հայոց պատմություն» (դպրություն ԳԼ. ԾԵ)

Արտագերսի պաշտպանության 15–րդ ամսում սկսված համաճարակի պատձառով պարսիկները կարողացան տիրել ամրոցին: Վարդան Հացունու բնութագրական արտահայտությամբ` «Պարտեցաւ սպարապետուհին, բայց ոչ վատութեամբ, և յետ սպառման իւր բոլոր զօրաց. նման հաւատարիմ հրամանատարի մը, որ պատնիշէն անբաժան, բանակին վերջին ընկնողը կը լինի»…

Փառանձեմ թագուհին գերվեց: Շապուհ II–ը, տանջանքների ու անարգանքի ենթարկելով, հրա- պարակային մահապատժի ենթարկեց թագուհուն: Փավստոս Բուզանդը թագուհու անարգանքները ներկայացնում է որպես Շապուհի վրեժխնդրություն, որով նա «կամեցավ նախատինք հասցնել (Արշակունյաց) տոհմին, Հայոց աշխարհին և թագավորությանը»… Մովսես Խորենացու հաղորդման համաձայն` թագուհուն «ցցի վրա հանելով սպանեցին»…

Այսպիսի բուռն ու փոթորկալից կյանք ունեցավ Սյունյաց աշխարհի չքնաղ օրիորդը, որը «շատ հոչակված էր իր գեղեցկությամբ և պարկեշտությամբ», սիրեցյալ ամուսնուն կորցրած այրին, որն իր կամքին հակառակ դարձավ Մեծ Հայքի թագուհի և ծնեց ու դաստիարակեց մեր պատմության ամենատաղանդավոր արքաներից մեկին։ Նա առաջնորդը դարձավ առանց արքայի մնացած Հայոց աշխարհի և հերոսաբար պաշտպանեց երկիրը թշնամուց: Նրա քաջության, դիվանագիտական ջանքերի և ինքնազոհաբերման շնորհիվ շարունակեց իր գոյությունը Մեծ Հայքի թագավորությունը… Պատահական չէ, որ Փառանձեմ թագուհին իր ամուսին Արշակ II–ի և որդի Պապ թագավորի հետ դարձել է բազմաթիվ գեղարվեստական ստեղծա- գործությունների հերոս։

Եվ հատկանշական է, որ Արցախյան ազատամարտի ժամանակ հայուհիներից կազմավորվեց ջոկատ, որը կրեց փառապանծ թագուհու անունը՝ «Փառանձեմ»։ Հերոս–թագուհու անունը կրող ջոկատն աչքի ընկավ ազատագրական մարտերում և դարձավ մասնակիցը մեր նորօրյա հերո սապատումի…